Depresja w ciągu życia może dotknąć co czwartej kobiety i nawet co dziesiątego mężczyzny. Jest ona uznawana za chorobę społeczną i przyjmuję się, że u kobiet zdarza się dwukrotnie częściej niż u mężczyzn. Niezależnie od wieku czy płci osoby chorującej depresja zawsze oznacza mniej więcej ten sam zespół objawów, choć spotyka się oczywiście rozpoznania z kręgu depresyjnych, które stanowią oddzielne jednostki chorobowe jak np. dystymia (przewlekła subdepresja) czy depresja okołoporodowa.

Kto może rozpoznać depresję? Każdy lekarz. Oczywiście najbardziej wprawni w stawianiu tej diagnozy będą psychiatrzy, ale nic nie stoi na przeszkodzie by depresję rozpoznał i leczył nawet lekarz nie posiadający żadnej specjalizacji. Najczęściej, poza psychiatrami, leczeniem depresji zajmują się w Polsce lekarze rodzinni, onkolodzy, neurolodzy.

Aby uprawnić profesjonalistę do rozpoznania depresji, jej objawy powinny trwać przynajmniej dwa tygodnie. Smutek w depresji utrzymuje się przez (prawie) cały dzień i nie zmienia się pod wpływem okoliczności zewnętrznych. Oprócz smutku, w depresji występuje także obniżenie poziomu energii przebiegające z mniejszym zapałem do podejmowania aktywności oraz brak odczuwania przyjemności (anhedonia). Zespół tych objawów może się rozwinąć w związku z jakimś czynnikiem spustowym, ale także bez wyraźnej przyczyny, a same objawy powodują realne cierpienie i ograniczenie funkcjonowania na dotychczasowym poziomie (depresja to nie „lenistwo”).

Dodatkowe objawy depresji mogą obejmować obniżenie własnej samooceny, poczucie winy (nawet nieuzasadnione). W przebiegu depresji typowe jest postrzeganie siebie, innych i własnej przyszłości w czarnych barwach, a ewentualne sukcesy są przypisywane raczej przypadkowi, czy szczęściu niż własnym zdolnościom. Współwystępuje to z poczuciem nadmiernej odpowiedzialności za ewentualne porażki. Wyrzuty sumienia w depresji są zupełnie nieracjonalne.

Objawem dotyczącym większości chorych na depresję i bardzo dla nich niepokojącym są zaburzenia koncentracji uwagi i pamięci. Objawy te są dla pacjenta uciążliwe i sprawiają, że zaczyna się on martwić, czy nie rozpoczęło się u niego otępienie. Tymczasem w praktyce zaburzenia pamięci wynikają raczej z trudności ze skupieniem uwagi i często ustępują w przebiegu leczenia. Chociaż depresja, szczególnie u osób starszych może być wstępem do otępienia, to najczęściej pomiędzy subiektywnymi zaburzeniami pamięci w depresji, a otępieniem istnieje zasadnicza różnica. Osoby otępiałe, szczególnie w bardziej zaawansowanych stadiach choroby nie martwią się swoim stanem zdrowia gdyż nie dostrzegają własnych deficytów (które można potwierdzić obiektywnie w badaniu psychologicznym). Tymczasem osoby z depresją rozpaczają choć ich zaburzenia pamięci nie utrudniają wywiązywania się z dotychczasowej roli zawodowej czy rodzinnej i nie znajdują potwierdzenia w badaniach psychologicznych pamięci.

Objawy depresji wpływają także na fizjologię. Niekiedy samopoczucie zmienia się w zależności od pory dnia, dla depresji typowe jest gorsze samopoczucie rano, a lepsze wieczorem. Wzorzec ten nie zawsze jest jednak zachowany. Depresja natomiast zawsze wpływa na sferę życia popędowego, zaburzając sen, apetyt i ochotę na seks. W przebiegu depresji najczęściej występuje bezsenność, której najbardziej typowym obrazem byłoby przedwczesne wybudzanie się. Jednak u niektórych pacjentów pojawia się wzmożone zapotrzebowanie na sen. Apetyt najczęściej ulega w depresji pogorszeniu, co prowadzi do spadku masy ciała mimo braku starań o schudnięcie. Sporadycznie depresja może przebiegać ze wzmożeniem apetytu na słodycze co prowadzi do przybierania na wadze. Jest to typowe szczególnie dla depresji sezonowej czy w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej. Typowe dla depresji jest także zmniejszenie ochoty na seks.

Im więcej z wyżej wymienionych objawów występuje u danej osoby, tym cięższy epizod depresji możemy podejrzewać. Jednak w żadnym wypadku nie należy tych dolegliwości bagatelizować, a w każdym przypadku pomocna może się okazać konsultacja z psychiatrą i/lub psychoterapeutą.

lek. Agata Leśnicka

Depresja występuje w populacji ogólnej bardzo często, coraz częściej. Wiemy też, że częściej dotyka ona kobiet, choć niektórzy oponują, że chodzi wyłącznie o niedostateczną rozpoznawalność depresji u mężczyzn i oczekiwania społeczne, że „chłopaki nie płaczą”, a zatem także nie pójdą się wypłakiwać do psychiatry. Powstała nawet koncepcja „męskiej depresji”, ale nie stanowi ona jakiejś odrębnej diagnozy w klasyfikacjach chorób. Skąd się jednak bierze depresja?

Na pytanie to można odpowiedzieć na kilku poziomach, choć dociekliwych już na wstępie trzeba uprzedzić, że żadna z udzielanych tutaj odpowiedzi nie jest jednoznaczna. Ten, kto oczekiwał rozstrzygnięcia absolutnego, może dalej nie czytać. Zresztą, odpowiedzi o genezę innych zaburzeń psychicznych byłyby równie mgliste. Choć w psychiatrii staramy się wiedzieć coraz więcej, wciąż nie wiemy z absolutną pewnością kto na depresję zachoruje za kilka lat, albo który konkretnie lek będzie dla niego najlepszy.

Stare podręczniki psychiatrii dzieliły przyczyny depresji na trzy grupy: psychogenne, somatogenne i endogenne. Obecnie podział ten traktuje się już jako nieaktualny, zaś depresję ujmuje się jako jednakowy byt, niezależnie od przyczyn. Prawdą jednak jest, że szczególnie przy pierwszym w życiu epizodzie depresji, lekarz psychiatra dopytuje o ewentualne czynniki spustowe, które mogły ten stan wywołać. Czasem zdarza się, że żadnych szczególnych okoliczności nie było, natomiast w innych przypadkach udaje się zidentyfikować jakiś stresor, poważną zmianę w życiu, np. przeprowadzkę, utratę pracy, czy awans, które zapoczątkowały przewlekły okres smutku. To byłyby właśnie przyczyny psychogenne. Wiemy także, że choroby somatyczne predysponują do depresji i lęku. W praktyce klinicznej jest tak, że zależności te jest trudniej pacjentom, a czasem także lekarzom, uchwycić. No bo co ma na przykład cukrzyca czy nadciśnienie do depresji? A okazuje się, że ma i nawet w tych, jakże częstych, chorobach ryzyko depresji jest istotnie większe niż w populacji ogólnej. Najbardziej znane przykłady stanów ogólnomedycznych predysponujących do depresji obejmują przewlekłe zespoły bólowe, choroby nowotworowe – szczególnie raka trzustki, ale też schorzenia kardiologiczne – stan po zawale, operacjach kardiochirurgicznych. Zresztą ta ostatnia grupa pacjentów jest także bardziej narażona na napady lęku panicznego. Depresję w tej grupie dawni psychiatrzy określiliby jako somatogenną. Zostaje wreszcie ostatnia grupa pacjentów z tzw. endogenną depresją. Innymi słowy, bez wyraźnych czynników zewnętrznych, rozwinęli oni objawy depresji niejako sami z siebie. To właśnie depresja endogenna była klasycznym modelem depresji, dziś w literaturze angielskojęzycznej nazywanej dużą depresją. Przypisywano jej nawet charakterystyczny przebieg z wahaniami rytmu okołodobowego, lepszym nastrojem wieczorem niż w godzinach porannych.

I tu płynnie przechodzimy do odpowiedzi na kolejnym, molekularnym poziomie. Skoro bowiem zakładamy istnienie depresji endogennej, to niechybnie będą za nią odpowiadać jakieś geny. Jakie? Dokładnie nie wiadomo. Dlatego właśnie nie opracowano w tym kierunku żadnych specyficznych przesiewowych badań genetycznych, choć te same w sobie tanieją i są coraz bardziej dostępne. Genów-kandydatów jest po prostu zbyt wiele, a w dodatku na pewno nie jest tak, że za pojawienie się epizodu depresji odpowiada jakiś pojedynczy gen. Jest to raczej ich cała grupa, która dopiero gdy wystąpią w jednym człowieku staje się groźna dla zdrowia psychicznego. W praktyce klinicznej ważne jest dla lekarzy zapytanie o to, czy w rodzinie pacjenta nie występowała depresja, ale zdarza się przecież że faktycznie nie występowała, a jednak siedzi przed nami człowiek z objawami zespołu depresyjnego. Endogennego!

Genów podejrzanych o sprawstwo w powodowaniu depresji szczególnie chętnie szuka się wśród tych, które odpowiadają za produkcję serotoniny i budowę receptorów dla serotoniny. Okazuje się bowiem, że u osób z depresją metabolizm serotoniny nie jest prawidłowy, występuje jej deficyt lub nieprawidłowe wykorzystanie i dlatego właśnie koncepcja terapeutyczna obejmuje podawanie leków wpływających na jej poziom w mózgu, preferencyjnie z grupy SSRI, czyli inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny. Z drugiej strony można by podejrzewać, że w rozwoju objawów depresji mają swój udział także inne neuroprzekaźniki. Wiemy na pewno, że jest to noradrenalina, dopamina. Tyle, że wprowadzenie nowego leku na rynek jest procedurą bardzo kosztochłonną i długotrwałą, zatem z czystego pragmatyzmu firmy farmaceutyczne poszukują substancji, które działają w podobnych mechanizmie do tych, które już są na rynku i sprawdziły się w praktyce. Aktualnie trwają zaawansowane prace badawcze nad lekiem przeciwdepresyjnym, który wpływa na poziom glutaminy w mózgu, ale nie jest on jeszcze dopuszczony do sprzedaży.

Macie państwo po lekturze więcej pytań niż odpowiedzi? Zostaliście uprzedzeni 🙂

lek. Agata Leśnicka

Depresję z pozoru bardzo łatwo jest rozpoznać, ale też jest to chyba najczęściej zdarzające się rozpoznanie jakie ludzie sami sobie stawiają i mylą się. Warto się zatem dowiedzieć jakie aspekty bierze pod uwagę psychiatra zanim rozpozna depresję.

Depresja dwa razy częściej pojawia się u kobiet niż u mężczyzn, a jej roczne rozpowszechnienie w różnych krajach świata sięga od kilku do nawet kilkunastu procent. Jest to schorzenie generujące wysokie koszty ekonomiczne i społeczne, ponieważ realnie prowadzi do niesprawności i trudności w pełnieniu ról rodzinnych czy zawodowych. Depresja może występować u kobiet, mężczyzn i dzieci. W każdym przypadku psychiatrzy stosują ten sam zestaw kryteriów do jej rozpoznania.

Na depresję składa się zespół objawów takich jak smutek, utrata zainteresowań albo przyjemności z dotychczasowych pasji oraz spadek poziomu energii i aktywności. Objawy te powinny trwać przynajmniej dwa tygodnie by uprawnić specjalistę do rozpoznania depresji. Przy rozpoznawaniu depresji należy także wykluczyć wpływ substancji psychoaktywnych na wywołanie danego stanu (dlatego depresją nie są smutek i niepokój w przebiegu zespołu abstynencyjnego) oraz wykluczyć wcześniejsze występowanie epizodu manii lub hipomanii. Mania to przeciwieństwo depresji, przebiega ze wzmożoną energią, nadmiernie dobrym nastrojem i optymizmem, zaburzeniami snu, rozrzutnością, odhamowaniem seksualnym. Hipomania przejawia się podobnymi objawami, ale na tyle słabo nasilonymi, że nie zaburzają one codziennego funkcjonowania.

Wystąpienie przynajmniej jednego epizodu manii lub hipomanii w przeszłości zmienia rozpoznanie z depresji na chorobę afektywną dwubiegunową i drastycznie zmienia leczenie. Bowiem stosowanie antydepresantów w chorobie afektywnej dwubiegunowej jest niebezpieczne, grozi wywołaniem kolejnego epizodu manii. Jest to o tyle ważne, że osoby obciążone chorobą afektywną dwubiegunową raczej nie szukają pomocy będąc w manii, gdyż ta jest bardzo przyjemnym stanem, a po jej przeminięciu nie są skłonni odbierać tego okresu jako choroby. Jest zatem mało prawdopodobne, że nie pytani opowiedzą o nim podczas konsultacji z psychiatrą. Choroba afektywna dwubiegunowa zazwyczaj zaczyna się w młodszym wieku niż jednobiegunowa.

Oczywiście im więcej objawów tym większe nasilenie depresji. Poza objawami podstawowymi w depresji może także występować obniżenie samooceny, spadek szacunku do samego siebie, poczucie winy, nawet nieuzasadnione, lub wyrzuty sumienia. Osoby z depresją mogą się skarżyć na zaburzenie pamięci i koncentracji, czasem rodzi to niepokój o to, czy funkcje te kiedykolwiek poprawia się lub obawy o początek otępienia. Zjawiskiem słusznie kojarzącym się z depresją są także myśli i zamiary samobójcze, w skrajnym przypadku mogą one doprowadzić jednostkę do podjęcia próby samobójczej.

Depresja wpływa także istotnie na zmiany życia popędowego. Zaburzenia snu są w depresji zjawiskiem powszechnym, czasem zgłaszanym przez pacjentów jako jedyny problem. Typowo polegają one na bezsenności z przedwczesnym wybudzaniem się, ale może się także zdarzyć nadmierna senność utrudniająca normalne funkcjonowanie. Apetyt w depresji najczęściej ulega pogorszeniu, czemu towarzyszy utrata masy ciała. Może się także jednak zdarzyć wzrost apetytu z powodu depresji, szczególnie na słodycze, co wywołuje tycie. Choć nie jest to ujmowanie w kryteriach diagnostycznych, częstym zjawiskiem w przebiegu depresji jest także spadek ochoty na seks.

Szczególnymi postaciami depresji jest depresja sezonowa i okołoporodowa. Depresja sezonowa pojawia się u chorego głównie w miesiącach jesienno-zimowych, a dla jej powstawania ma prawdopodobnie znaczenie brak światła w tym okresie. W leczeniu depresji sezonowej stosuje się naświetlanie specjalną lampą, czyli fototerapię. W okresie ciąży – szczególnie na jej początku oraz w okresie poporodowym u kobiet także może wystąpić depresja. Stanu tego nie należy mylić z przygnębieniem poporodowym (tzw. baby blues), które dotyczy do 80% pań i ustępuje samoistnie. Niestety, u ok. 10% kobiet po porodzie rozwija się pełnoobjawowy zespół depresyjny, który wymaga leczenia. Przyczyn rozwinięcia się okołoporodowych zaburzeń depresyjnych upatruje się w wahaniach żeńskich hormonów płciowych. Istnieje także taka jednostka chorobowa jak depresja krótkotrwała nawracająca. W tej postaci epizody co prawda trwają do kilku dni, ale za to pojawiają się średnio raz w miesiącu.

Rozpoznawaniem depresji i jej dalszym leczeniem zajmuje się lekarz psychiatra.

lek. Agata Leśnicka

Depresja dotyka bardzo wielu ludzi. Ogromna większość z nas już zetknęła się lub zetknie z osobą, u której występuje depresja w rodzinie, w pracy, czy w kręgu przyjaciół. Z tego powodu depresja dotyczy nas wszystkich.

Jak podają statystyki, na depresję na całym świecie choruje ok. 120 mln ludzi. Liczba ta pokazuje, jak powszechna jest to choroba. Każdy z nas podatny jest na depresję. Nie można wykluczyć żadnej grupy – ani kobiet ani mężczyzn, ani białych ani czarnych, ani bogatych ani biednych.

Zachorowalność na depresję wzrasta. Jak przewidują naukowcy, po roku 2020 będzie ona na drugim miejscu w rankingu podstawowych problemów zdrowotnych naszych czasów, (po chorobach układu krążenia). To wielkie wyzwanie cywilizacyjne. Postępująca samotność, słabe więzi interpersonalne i różnego rodzaju stresory przyczyniają się do wzrostu zachorowalności.

Kobiety na całym świecie dwukrotnie częściej zapadają na depresję niż mężczyźni, przy czym wyjaśnień tego faktu szuka się w wielu czynnikach, począwszy od hormonalnych a na społecznych kończąc. Wskazuje się m.in. na to, że życie kobiet jest bardziej stresujące i że mają one mniej efektywnych zasobów, by radzić sobie z tą chorobą. Z drugiej strony, należy pamiętać, że mężczyźni, częściej maskują swoje stany emocjonalne. Z badań wynika, że kobietom skarżącym się na kołotanie serca częściej niż mężczyznom przypisuje się przyczyny ich dolegliwości w postaci stresów, nerwów i lęków.

Biorąc pod uwagę wiek, obserwuje się dwa szczyty zachorowań. Pierwszy występuje u osób młodych, między 15 a 30 rokiem życia, a drugi szczyt przypada na osoby w wieku 60 lat i więcej. Jeszcze w połowie XX w. średni wiek pojawienia się epizodu depresyjnego wynosił 29 lat i depresja była niemalże niespotykana u nastolatków. Obecnie nie tylko zwiększyła się ogólna liczba przypadków depresji u młodych ludzi, ale również obniżył się wiek pierwszego wystąpienia. Wysoki odsetek młodzieży cierpiącej na depresję jest bez wątpienia alarmujący. Warto pamiętać, że dosyć często u młodych osób depresja może objawiać się drażliwością i obojętnością.

Osoby po 60 r. ż. z kolei przechodzą kolejny kryzys rozwojowy związany ze zmianą ról, swojego miejsca w życiu zawodowym czy rodzinnym. To okres, kiedy jeszcze raz trzeba zdefiniować siebie, wyznaczyć sobie nowe cele. Depresja występująca u osób starszych bywa źle rozumiana. Czasami jej objawy, takie jak problemy z pamięcią, utrata energii czy różne objawy somatyczne są błędnie interpretowane jako naturalny proces starzenia się. Tymczasem u pacjenta może występować poważny epizod depresyjny.

Według danych Ministerstwa Zdrowia obecnie ok. 10% Polaków cierpi na to schorzenie. Na szczęście coraz więcej osób mówi o tym problemie. Niezbędna jest jednak dalsza edukacja społeczeństwa i promowanie terapii, aby docierać do jak największej grupy cierpiących.

Z depresją można i trzeba umieć sobie poradzić. Depresja jest uleczalna. Niestety, od 20 do 60% osób pogrążonych w depresji podejmuje próby samobójcze a ponad 800 tyś osób rocznie na całym świecie traci życie, popełniając samobójstwo w wyniku depresji. Jak widać, zagrożenie życia, na skutek przeżywania stanów depresyjnych jest bardzo duże. Dlatego warto szybko rozpocząć leczenie, by rozmyślania o śmierci nie wydawały się ulgą.

Opracowanie: dr. n. med. Paweł Zielazny

Literatura:
Hammen C. Depresja. Modele kliniczne i techniki terapeutyczne. 2004. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Gromnicka D. Depresja – jak pomóc sobie i bliskim. 2012. Wydawnictwo SamoSedno.
Seligman M. i in. Psychopatologia. 2003. Wydawnictwo Zysk i Spółka.

Depresja i lęk bardzo często pojawiają się w przebiegu chorób somatycznych. Jeśli istnieje kliniczne powiązanie pomiędzy chorobą ciała, a zaburzeniem psychicznym, brakuje alternatywnego wyjaśnienia dolegliwości psychicznych oraz wyleczenie schorzenia podstawowego prowadzi do ustąpienia objawów depresji czy lęku, możemy mówić o depresji i lęku na podłożu organicznym.

Wydaje się, że chodzi tu o coś więcej niż tylko przekonanie typu „gdybym miał ciężką chorobę, też bym się martwił/bał”. Prawdopodobnie istnieje jakieś powiązanie biologiczne między depresją, lękiem i chorobami przewlekłymi. Niektóre rodzaje nowotworu predysponują do wystąpienia depresji bardziej niż inne. Podczas wielu chorób rośnie poziom kortyzolu, mediatorów stanu zapalnego, a powiązanie pomiędzy tymi zjawiskami fizjologicznymi, a depresją już naukowo udowodniono.

Depresja występuje nawet u 70% pacjentów chorujących na niektóre schorzenia. W kategorii tej przodują przewlekłe zespoły bólowe i nowotwory, szczególnie rak trzustki. Przeszło połowa pacjentów z chorobą nowotworową cierpi również na depresję. Zarówno pacjenci jak i lekarze w ferworze walki ze schorzeniem podstawowym mogą po prostu nie zauważyć objawów depresji, gdyż by je dostrzec najpierw trzeba w ogóle pomyśleć o możliwości ich wystąpienia. Lekarz prowadzący leczenie zazwyczaj skupiony jest na rozpoznawaniu i terapii schorzeń, w których się specjalizuje. Tymczasem depresja pogarsza przebieg choroby somatycznej, psuje rokowanie oraz negatywnie wpływa na współpracę pacjenta w prowadzeniu leczenia. Tak jest, w tym przypadku depresja naprawdę może skrócić życie!

Do lęku predysponują w szczególności schorzenia kardiologicznej i zaburzenia hormonalne. Pacjenci oddziałów kardiologicznych przebywający na nim po zawale bardzo często są konsultowani przez psychiatrę właśnie z powodu napadów lęku. Najczęstsza nieprawidłowość zastawki, występująca u około 10% populacji ogólnej, czyli zespół wypadania płatka zastawki dwudzielnej także może przebiegać z napadami lęku. Dotyczą one prawie połowy pacjentów z tym rozpoznaniem. Choć wada ta sama w sobie nie jest groźna i nie wymaga nagłych interwencji, to jednak w jej przebiegu pojawiają się napady silnego niepokoju z kołataniem serca, czasem dochodzi do omdleń. W sytuacjach takich stosuje się przede wszystkim psychoedukację oraz leki przeciwlękowe. Depresja jest bardzo ważnym czynnikiem ryzyka choroby wieńcowej, a powiązanie między tymi dwiema jednostkami było opisywane już w XIX wieku. Depresja pogarsza efekty leczenia po zawale serca, a dotyka ona przeszło co czwartego pacjenta w tym stanie. Szanse na wystąpienie depresji są jeszcze większe po zabiegach typu by-pass, gdyż 7 na 10 osób po takiej procedurze może rozwinąć jej objawy.

Napady lęku mogą także pojawiać się w przebiegu nadczynności tarczycy, wówczas powinno się przede wszystkim leczyć chorą tarczycę. Z kolei niedoczynność tarczycy bardzo często zwiększa podatność na depresję. Szacuje się, że cierpi na nią przeszło połowa pacjentów z niedoczynnością tarczycy. U co trzeciego pacjenta z tym schorzeniem depresja współwystępuje z lękiem. Również w tym przypadku kluczowa wydaje się normalizacja funkcji tarczycy. Lęk, bicie serca, pocenie się, bóle głowy mogą również być przejawem spadku poziomu cukru we krwi wynikającego z różnych przyczyn. Rozstrzygające dla rozpoznania jest w takim wypadku wykonanie oznaczenia poziomu glukozy we krwi. Cukrzyca może być również czynnikiem wywołującym depresję.

Nie sposób także nie wspomnieć o tym, że niektóre leki czy substancje powodują depresję lub stany lękowe. Kofeina, alkohol i środki psychostymulujące mogą wywoływać lęk. Zespół abstynencyjny w przypadku uzależnienia od tych substancji także przebiega z lękiem, a niekiedy i obniżeniem nastroju. Niektóre antybiotyki wywołują depresję jako działanie niepożądane. Depresji sprzyja także przewlekłe przyjmowanie kortykosterydów, antykoncepcja doustna, przyjmowanie niektórych leków na nadciśnienie i przeciwnowotworowych.

Reasumując, choroby somatyczne, depresja, lęk, przenikają się wzajemnie, co zmusza zarówno lekarzy jak i pacjentów do postrzegania chorego jako całości, a nie tylko wadliwie funkcjonującego organu. Pomiędzy psychiką, a zdrowiem ciała istnieje bardzo silne powiązanie, choć współczesna organizacja opieki zdrowotnej bardzo skutecznie zniechęca do dostrzegania tego związku.

lek. Agata Leśnicka

W przypadku zjawiska depresji u osób starszych mamy do czynienia niejako z kumulacją dwóch tendencji. Z jednej strony zaburzenia depresyjne w ogóle występują coraz częściej, do tego w populacji ogólnej jest i będzie coraz więcej osób starszych. Wszystko to sprawia, że tematyce tej należy się szczególna uwaga, ponieważ osób starszych z depresją będzie przybywać.

Kryteria rozpoznania depresji pozostają takie same niezależnie od płci czy wieku pacjenta. Nie oznacza to jednak, że depresja u osób starszych nie ma odrębnej specyfiki. Wiek starszy sprzyja rozwojowi objawów psychopatologicznych, a ponadto jest to etap życia połączony z różnorodnymi stratami: zdrowia, sprawności fizycznej, statusu osoby pracującej, kontaktów społecznych. Depresja u osób starszych może się rozwijać na podłożu procesów starzenia się ośrodkowego układu nerwowego czy chorób przewlekłych, które w ogóle predysponują do rozwoju depresji.

Do połowy pacjentów chorujących na chorobę Alzheimera prezentuje na jakimś etapie objawy depresyjne. Z drugiej strony, niekiedy nasilenie zaburzeń pamięci i koncentracji uwagi w przebiegu depresji może przypominać otępienie. Jest to stan często wywołujący niepokój pacjenta i skłaniający do szukania pomocy psychiatry. Osobnym zjawiskiem jest tak zwana depresja poudarowa polegająca na większym ryzyku występowania obniżenia napędu, nastroju i ograniczenia zainteresowań u osób, które uległy udarom. Skala zjawiska jest duża i dotyczy do połowy pacjentów po udarze. W tej grupie chorych manifestacja objawów może być specyficzna i polegać na wahaniach nastroju, wybuchach agresji, nadmiernej płaczliwości.

Depresja u osób starszych częściej przebiega z lękiem i pobudzeniem, co zwiększa ryzyko dokonania zamachu samobójczego. U osób starszych z depresją częściej występują objawy psychotyczne niż w młodszych grupach wiekowych chorych. Te błędne chorobowe przekonania dotyczące rychłej kary, winy, biedy, zanikania narządów wewnętrznych są zgodne z obniżonym nastrojem charakterystycznym dla depresji.

W niektórych przypadkach rozpoznanie depresji u osób starszych trudniej jest postawić niż u młodszych ze względu na to, że somatyzacje, czyli objawy z ciała wysuwają się w obrazie klinicznym depresji na pierwszy plan. Mogą to być dolegliwości bólowe z okolicy serca, dróg żółciowych, nieprawidłowości w funkcjonowaniu przewodu pokarmowego, bóle głowy, uporczywy świąd skóry, zaburzenia apetytu czy bezsenność.

Ze względu na nietypowe manifestacje, obciążenia innymi schorzeniami oraz większe ryzyko popełnienia samobójstwa w tej grupie wiekowej, zagadnienie skutecznego leczenia depresji u osób w starszym wieku nabiera niebagatelnego znaczenia. Osoby starsze są statystycznie bardziej narażone na wystąpienie działań niepożądanych po stosowanych u nich lekach przeciwdepresyjnych. Są one predysponowane do odczuwania nadmiernej senności i zmęczenia po zażyciu antydepresantów, należy także uprzedzać o zagrożeniu spadkiem ciśnienia tętniczego podczas farmakoterapii, widocznego zwłaszcza podczas gwałtownego wstawania.

W grupie osób starszych należy na pewno unikać leków źle wpływających na funkcjonowanie poznawcze, jak amitryptylina, klomipramina czy doksepina. Są to leki ze starszej generacji leków przeciwdepresyjnych. Ze względu na działanie toksyczne dla serca oraz ryzyko negatywnego wpływu na funkcje poznawcze u osób starszych unika się stosowania trójcyklicznych leków przeciwdepresyjnych. Preferowane w tej grupie wiekowej są leki o bardziej selektywnym mechanizmie działania jak inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny. Ze względu na częste współwystępowanie depresji i bezsenności również ważne jest unikanie stosowania benzodiazepin jako leków nasennych, gdyż są one lekami uzależniającymi, źle wpływają na pamięć, a także zwiększają ryzyko upadków i złamań. W przyjmowaniu leków przeciwdepresyjnych w tej grupie wiekowej ważne wydaje się zaczynanie od niższych dawek oraz bardzo powolne ich zwiększanie. Ponieważ osoby starsze często leczone są także przez innych specjalistów z powodu innych schorzeń, dlatego ważny jest taki wybór leku, aby nie wchodził on w interakcje z już stosowanymi. Do lekarza warto na pierwszą konsultację przynieść kartkę z zapisaną listą już przyjmowanych preparatów.

lek. Agata Leśnicka

Co to są funkcje poznawcze?
To procesy umysłowe (poznawcze) służące do przetwarzania informacji, jakie zachodzą w układzie nerwowym (mózgu) i polegają na odbieraniu informacji z otoczenia, ich przechowywaniu i przekształcaniu, oraz wyprowadzaniu ich ponownie do otoczenia w postaci reakcji czyli zachowania.
Obejmują między innymi takie obszary jak pamięć, uwaga, mowa, postrzeganie oraz bardziej złożone procesy, takie jak myślenie abstrakcyjne, wykonywanie obliczeń, podejmowanie decyzji, tworzenie pojęć, formułowanie sądów i wykonywanie złożonych ruchów celowych. W praktyce najczęściej pacjenci odnoszą je do problemów z pamięcią, uwagą i koncentracją.

Czy sprawność funkcji poznawczych ulega obniżeniu u osób chorujących na depresję?
Jak dowodzą badania, deficyty funkcji poznawczych są integralną częścią objawów depresji. Są one jedną z głównych przyczyn pogorszenia poziomu funkcjonowania osób z depresją. Występują już w trakcie pierwszego epizodu depresji, mogą korelować z jej nasileniem i nie ustępować pomimo ustąpienia podstawowych objawów zespołu depresyjnego. Obniżenie sprawności poznawczej znacząco przyczynia się do pogorszenia się jakości życia chorego. Szacuje się, że zaburzenia poznawcze w depresji występują u 94% chorych depresyjnych w fazie ostrej choroby, ale są również obecne u 44% chorych w fazie remisji(1).
Obniżenie sprawności poznawczej np. problemy z pamięcią, uwagą czy koncentracją zauważalne są przez pacjenta i jego otoczenie. Często pacjenci niepokoją się tymi problemami, myśląc np. że mogą chorować na schorzenia demencyjne (dotyczy to zwłaszcza osób starszych).

Co robić, jeśli zauważę u siebie problemy z funkcjami poznawczymi?
Przede wszystkim nie niepokoić się i pamiętać, że chorując na depresję funkcje poznawcze będą dość często obniżone. Jeśli jednak stan ten z jakiegoś powodu będzie dla nas niepokojący lub zauważymy u siebie narastanie trudności poznawczych, wówczas należy skontaktować się z psychologiem lub psychiatrą i poprosić o wykonanie badań neuropsychologicznych. Dzięki tym badaniem będzie można zróżnicować, czy w danym przypadku mamy do czynienia z obniżeniem się sprawności poznawczej związanej z wiekiem, związanej z chorobą afektywną lub z procesem neurodegeneracyjnym.

W jaki sposób mogę poprawić swoją pamięć i inne funkcje poznawcze?
Farmakologicznie i terapeutycznie.
Na temat leczenia farmakologicznego (leki, suplementy diety) warto porozmawiać ze swoim lekarzem prowadzącym. W przypadku leczenia terapeutycznego skonsultować się z psychologiem.
Współczesne, kompleksowe leczenie zaburzeń afektywnych powinno uwzględniać treningi funkcji poznawczych. Taki program powinien być dostosowany do indywidualnych potrzeb i poprzedzony diagnozą neuropsychologiczną dotyczącą rodzaju deficytów. Treningi są z powodzeniem prowadzone zarówno w szpitalach, poradniach zdrowia psychicznego, w centrach rehabilitacji neurologicznej, gabinetach psychologicznych, jak i w domu pacjenta.
Najnowsze badania z zakresu neuropsychologii dowodzą skuteczności zastosowania komputerowych metod wspomagania procesów poznawczych. Poprzez indywidualną adaptację do możliwości pacjenta, system dokładnie odpowiada jego potrzebom, dostarczając zadań na takim poziomie, który jest w danym momencie wymagany. To z kolei w optymalny sposób umożliwia poprawę funkcji mózgowych.

Opracowanie:
dr n. med. Paweł Zielazny

(1) Biernacka E. Niedoszacowany objaw czy inny wymiar depresji? Puls Medycyny 2015; 4: 16−1

Udzielanie pomocy osobie chorej na depresję jest długofalowe. Wiąże się z zaangażowaniem, czasem i energią. Warto wziąć to pod uwagę, że zazwyczaj nie pomaga jedna rozmowa, załatwienie jednorazowej wizyty u lekarza. Najbardziej liczy się żywe zainteresowanie i obecność.

Co zrobić, by skutecznie pomóc?

• Zrozumieć specyfikę choroby. Gdy będziesz posiadał wiedzę, łatwiej Ci będzie reagować adekwatnie do sytuacji. Twój bliski w czasie choroby może mieć ograniczone możliwości logicznego rozumowania, sam może nie rozumieć swojego stanu, więc rozsądna argumentacja nie zawsze będzie skuteczna. Ważne więc jest, być Ty rozumiał stan w jakim się on znajduje.
• Nie udawaj, że nic się nie dzieje. Depresję należy leczyć. Udawanie, że wszystko jest w porządku albo że samo przejdzie, nie poprawi sytuacji, a może bardziej zaszkodzić.
• Motywuj mądrze. Potoczne powiedzenia typu „dasz radę”, „wyjdziesz z tego”, „wierzę w ciebie”, „weź się w garść” niestety będą słabo skuteczne, gdyż osoba chorująca nie ma zasobów, na których mogłaby się oprzeć. Proponowanie by osoba ogarnęła się, będzie brzmiało jak rozkaz czy odrzucenie, a nie przyjazne wsparcie. Ważne byś nauczył się przeformułowywać swoje komunikaty ze zdań rozkazujących na rozumiejące. Np. zamiast powiedzieć „ogarnij się” – powiedz „wiem, że trudno Ci się zmobilizować”, zamiast „nie przejmuj się” – powiedz „widzę, że jest Ci ciężko”, zamiast „wszystko się ułoży” – powiedz „wiem, że nie wiesz jak wyjść z tej sytuacji, ale pomogę Ci się z tym uporać”.
• Bądź pomocny, pomagaj w podejmowaniu ważnych decyzji, w codziennej aktywności.
• Mimo najszczerszych chęci, czasem nasza własna pomoc nie wystarcza. Konieczny będzie kontakt ze specjalistą. Wielu chorych będzie miało obawy przed takim kontaktem. Powinieneś więc mówić o spotkaniu ze specjalistą jako szansie na wyzdrowienie. Przedstaw tę opcję jako coś zupełnie naturalnego. Korzystanie z pomocy psychiatry lub psychologa świadczy o dojrzałości względem samego siebie. Pomóż choremu w umówieniu wizyty, pójdź z nim na konsultację. Gdy stan jest bardzo poważny, warto wezwać lekarza na wizytę domową.
• Jeśli chory zdecyduje się na konsultacje lekarskie, nie zostawiaj go samego myśląc, że już teraz wszystko będzie dobrze. Obserwuj jego reakcje, wspieraj go w podjętym leczeniu, zachęcaj do przestrzegania zaleceń terapeutycznych. Pamiętaj, że potrzeba czasu na to, by Twój bliski osiągnął stan zdrowia.
• Wspieraj chorego w podejmowaniu drobnych wyzwań, ale nie wywieraj presji, nie nalegaj. Zachęcaj do spotkań z przyjaciółmi, do aktywności fizycznej, by zajął się swoim hobby, do uczestniczenia w codziennych czynnościach, do dbania o swoją fizyczność itd.
• Pamiętaj o pochwałach, zauważaj postępy, gdyż należy je wzmacniać i doceniać. Jeśli np. nakryje do stołu, zauważ to, pochwal i powiedz, że się cieszysz.
• Bądź cierpliwy. Pamiętaj, że Twój bliski potrzebuje czasu.
• W rozmowie z chorym ukonkretniaj. Osoba chora bardzo często będzie posługiwała się uogólnieniami. Postaraj się wówczas ukazywać sprawy o których mówi, z innej perspektywy. Np. gdy chory mówi „jestem beznadziejny” dopytaj, co ma na myśli, w czym czyje się beznadziejny, kiedy się tak czuje, co wzmacnia te uczucia a co osłabia.
• Gdy pojawi się zagrożenie życie – interweniuj natychmiast. Jeśli pojawiają się myśli samobójcze lub osoba podjęła już jakieś kroki w tym kierunku, koniecznie skontaktuj się z lekarzem lub szpitalem psychiatrycznym. Nie czekaj. Pamiętaj, że zgodnie z prawem, w takich sytuacjach leczenie może się odbyć bez woli pacjenta.
• Pamiętaj też o sobie, odpoczywaj, regeneruj siły, nie bierz wszystkiego do siebie i na siebie. Dziel się odpowiedzialnością za chorego z innymi. Obserwuj siebie, a gdy tego potrzebujesz, sam również skorzystaj z pomocy i wsparcia.
  

Czego nie robić?

• Unikaj krytyki i obwiniania, za zachowania które wynikają z faktu chorowania.
• Nie wyręczaj we wszystkim.
• Nie obawiaj się zapytać o to jak się osoba czuje, jakie ma potrzeby.
• Nie wykluczaj z obszarów życia rodzinnego, bieżących rodzinnych spraw.
• Nie oczekuj, że choroba przejdzie sama.
• Nie mów, że chory ma się wziąć w garść.
• Nie nalegaj by osoba chora podejmowała ważne życiowe decyzje.
• Nie wycofuj się z kontaktów z chorym, nawet jeśli te kontakty są utrudnione lub osoba chora ich nie chce.
• Nie bierz na siebie zbyt dużego ciężaru, poszukaj kogoś do pomocy.

Opracowanie: dr n. med. Paweł Zielazny.

Literatura:
Hammen C. Depresja. Modele kliniczne i techniki terapeutyczne. 2004. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Gromnicka D. Depresja – jak pomóc sobie i bliskim. 2012. Wydawnictwo SamoSedno.

Śmierć i żałoba bardziej niż jakiekolwiek inne doświadczenie życiowe znaczy przełom w przebiegu rozwoju każdej osoby. Nic z tego, co przeżyliśmy i poznaliśmy do tego momentu nie pozostaje już takie samo. Nasz świat zostaje zburzony i musimy nauczyć się adaptacji do nowej sytuacji.

Intuicyjnie dobrze rozumiemy, co oznacza „żal po stracie”, znacznie trudniej o ściślejsze określenie, o czym właściwie mówimy. Chociaż nie ma takiej definicji, która jest przyjmowana powszechnie, zainteresowani tym zjawiskiem badacze i terapeuci zgodnie zwracają uwagę na kilka jego cech:

• jest to długotrwały proces
• na ten proces składa się przeżywanie różnych uczuć i wiele rożnych zachowań
• jest on bolesny i wiąże się z wysiłkiem
• przebieg tego procesu może być prawidłowy lub zaburzony lub zakończony lub zatrzymany
• jeśli człowiek nie zdołał go zakończyć, konsekwencje dla stanu zdrowia są niekorzystne i mogą ciągnąć się bardzo długo

Proces żałoby można opisać za pomocą pewnej przenośni – jako bolesne stopniowe odrywanie się emocjonalne od kogoś, do kogo osoba dotknięta stratą była przywiązana. Jak widać, w języku odzwierciedla się dramatyzm tego procesu: odrywanie się od tego, do czego człowiek był przywiązany czy nawet przyrośnięty. Łatwiej sobie wtedy uprzytomnić, że skutkiem owego oderwania jest otwarta rana, którą się chroni, potrzebując jednocześnie i tego, żeby nikt jej nie dotykał, i tego, żeby znalazł się ktoś, kto ją opatrzy i pomoże w leczeniu. Takie porównanie przybliża też do zrozumienia, dlaczego trzeba – jeśli ktoś chce albo musi szybko wrócić do „normalnego” funkcjonowania – otoczyć tę świeżą ranę warstwą ochronną, przykryć, znieczulić, zamrozić. Oczywiste jest, że w tych warunkach nie może zachodzić normalny proces gojenia i zabliźniania się, a nawyk chronienia przekształca się w automatyczny odruch.

Żal po stracie zostanie uwieńczony pozytywnym zakończeniem, kiedy uda się zintegrować wewnętrzne zmiany spowodowane stratą i przystosować się do nowych warunków życia. Wyróżnia się 5 typowych reakcji związanych z przeżywaniem żałoby.

• dolegliwości somatyczne, w tym osłabienie, brak apetytu, sporadyczna utrata od-dechu
• zaabsorbowanie wyobrażeniami, częste poczucie, że się widzi lub słyszy utraconą osobę
• poczucie winy, wypowiadanie stwierdzeń oskarżających siebie za to, co się stało
• gniewna irytacja, odbieranie obecności innych ludzi jako drażniącej
• pobudzone, chaotyczne, bezcelowe zachowanie

Próbowano także wyróżnić w tym długotrwałym procesie pewne fazy. Najbardziej znanym podziałem na fazy jest propozycja Elizabeth Kubler-Ross, która zresztą mówi o żałobie przede wszystkim jako o procesie przeżywania perspektywy własnej śmierci, jakby odżałowywania siebie za życia. Są to etapy: zaprzeczania i izolowania się, unikania tematu straty, gniewu, targowania się, depresji i akceptacji.

Co robić, gdy jesteśmy w żałobie?
Podjąć samemu odpowiedzialność za to, czy chce się wrócić do dobrego stanu, czy nie. A więc przede wszystkim dowiedzieć się czegoś więcej na temat żalu po stracie np. podczas rozmów z innymi ludźmi (nie ma takich dorosłych, którzy nie przeżyli jakiejś ważnej straty, dlatego każdy jest wartościowym partnerem do rozmowy). I najważniejsze: rozmawiać, rozmawiać, rozmawiać. Wszyscy, którzy mieli jakieś doświadczenia grupowej pracy nad żałobą, wiedzą, jaką ulgę przynosi nawet krótkie zajęcie się w grupie tym tematem. Dużo częściej zdarza się to spontanicznie: kiedy rodzeństwo spotka się po długim niewidzeniu, w rocznicę śmierci, po powrocie z cmentarza w dniu Święta Zmarłych i przy wielu innych okazjach, kiedy przypomina się strata.
Dobrze jest z takich okazji korzystać: wspominać, płakać, mówić i słuchać, nie tłumiąc emocji – wiedząc, że to uzdrawia.

Jeśli żałoba trwa wyjątkowo długo (znacznie powyżej roku) lub nasze emocje są tak silne, że uniemożliwiają nam normalne funkcjonowanie, należy wówczas skontaktować się ze specjalistą (psychologiem lub psychiatrą).

Trudne pytania:

Jak postępować wobec krewnych umierającej osoby?
Krewni umierającej osoby, są tak samo ludźmi jak umierający pacjent. Czasami wszystko czego potrzebują, to ciche towarzystwo troskliwego człowieka. Czasami pragną życzliwości i pomożemy im, będąc dla nich mili. Czasami potrzebują rozmowy o bardziej konkretnych sprawach np. o prognozach dotyczących chorego i wtedy trzeba z nimi o tym porozmawiać. Ważne jest, aby poznać potrzeby rodziny i bliskich i odpowiedzieć na nie a nie podążać za powziętym z góry założeniem typu „moją rolą jest bycie miłym”

Co powiedzieć śmiertelnie chorej osobie, która mówi, że nie chce żyć?
W przypadku pacjentów w głębokiej depresji, którzy stracili nadzieję, pomaga pozwolenie im na mówienie o ich poczuciu bezsensu i beznadziei. Należy spytać się, czego ta osoba potrzebuje. Czasem pomagają rozmowy, a czasem człowiek chory potrzebuje samotności i pozostawienia w spokoju.

Jak rozmawiać z osobą, która jest bliska śmierci, ale nie może rozmawiać np. z powodu udaru?
W takim wypadku trzeba po prostu siedzieć z taką osobą i trzymać ją za rękę. Należy zrobić wszystko, by czuła naszą obecność i miłość.

Jak pomóc rodzinie i przyjaciołom zaakceptować śmierć osoby, która popełniła samobójstwo?
Z powodu nagłej i niespodziewanej śmierci, jaką jest samobójstwo, wszystkie bliskie osoby, muszą przejść przez etapy żałoby. Z powodu natury śmierci dochodzi w tym wypadku dużo dodatkowego poczucia winy i żalu. Osiągniecie stanu spokoju i akceptacji wymagać będzie często profesjonalnej pomocy. Żałoba w tym wypadku będzie trwała dłużej niż gdyby pacjent zmarł z naturalnych przyczyn.

Co możemy powiedzieć, w przypadku nagłej śmierci, kilka godzin po zdarzeniu?
Parę godzin po zdarzeniu nie możemy zrobić wiele dla rodziny, poza byciem na każde zawołanie i pomaganiem w mechanicznych czynnościach np. związanych z pogrzebem. Większość bliskich będzie w stanie szoku i negacji. Będą potrzebować kogoś, kto potrafi myśleć jasno i bez emocji. Jeśli emocje są silne należy pozwolić im płakać, krzyczeć, modlić się – dawać upust uczuciom w każdy sposób, jaki wybiorą. Są oni często w stanie szoku lub gniewu i nie należy tego powstrzymywać.

Opracowanie:
dr n. med. Paweł Zielazny

Literatura:
Dodziuk A. Żal po stracie czyli o przeżywaniu żałoby. 2001. Instytut Psychologii Zdrowia.
Kubler – Ross E. Pytania i odpowiedzi na temat śmierci i umierania. 2010. Wydawnictwo Laurum.
Kubler – Ross E. Rozmowy o śmierci i umieraniu. 1998. Wyd. Media Rodzina.
Onofri A., La Rossa C. Żałoba. Psychoterapia poznawczo – ewolucjonistyczna. 2017. Fundacja Przyjaciele Martynki.
James R., Gilliland B. Strategie interwencji kryzysowej. 2010. Wydawnictwo Parpa.

Z punktu widzenia specjalisty psychiatry odpowiedź na takie pytanie brzmi: zdecydowanie nie. Może to być zaskakujące, gdyż dla większości laików każde obniżenie nastroju oznacza depresję. Przekonanie to jest wzmacniane przez doniesienia prasowe typu „szok, niedowierzanie, depresja u znanej gwiazdy”. Sęk w tym, że w przypadku takiego doniesienia nigdy nie mamy pełnego obrazu, a przedstawione nam wiadomości stanowią jakiś jego wycinek, który akurat pasował do doniesienia. Jak zatem odróżnić depresję od innych zaburzeń i jakie to ma znaczenie?

Depresja, niezależnie od tego czy rozpoznajemy ją u kobiety, mężczyzny, czy dziecka, zawsze oznacza ten sam zespół objawów. Przebiega ona oczywiście ze smutkiem, ale jest on zjawiskiem przewlekłym, według kryteriów diagnostycznych powinien on trwać przynajmniej dwa tygodnie, by uprawnić specjalistę do rozpoznania depresji. Jednak samo obniżenie nastroju nie wystarczy. W zespole depresyjnym występuje także obniżenie poziomu energii, osoba chorująca na depresję nie ma siły chodzić do pracy, a w skrajnych przypadkach nawet umyć się czy przygotować sobie posiłku. Ostatnim elementem syndromu depresyjnego jest trudność lub wręcz niemożność odczuwania przyjemności. Człowieka z depresją dosłownie nic nie cieszy, a przynajmniej cieszy znacznie mniej niż wcześniej. Ograniczeniu ulegają dotychczasowej pasje.

We współczesnych czasach wydaje się, że każdy smutek rodzi niepokój i tendencję do zniwelowania go. Tymczasem jeśli smutek ten jest uzasadniony, np. wynika z doświadczenia utraty statusu, czy kogoś bliskiego, to nie spieszymy się do przylepiania etykiety diagnostycznej pod tytułem „depresja”, a raczej traktujemy to zjawisko jako normalny smutek, który nie wymaga leczenia farmakologicznego. Jeśli smutek jest związany z jakimś stresującym wydarzeniem, a nie wszystkie objawy zespołu depresyjnego są obecne, możliwe jest że mamy do czynienia z tak zwanymi zaburzeniami adaptacyjnymi, które także nie zawsze wymagają farmakoterapii.

Zdarza się, że depresja jest wygodną etykietą dla osób, które mają zupełnie inne problemy psychiczne i wymagają z tego powodu leczenia. Dość często dopatrują się u siebie depresji osoby z zaburzeniami osobowości. Zaburzenie osobowości to diagnoza dotycząca osób dorosłych i polega na stałym wzorcu zachowania i przeżywania, który istotnie odbiega od tego, co jest akceptowane kulturowo. Osoby z zaburzeniami osobowości mogą doświadczać trudności emocjonalnych, zaburzenie widoczne jest także w ich zniekształconych przekonaniach na temat siebie, świata i innych ludzi, sposobie regulacji impulsów oraz w relacjach z innymi. Z pewnością okresowo realnie one cierpią, co często rozpoznają u siebie jako depresję. Nie wyklucza to okresów bardzo dobrego funkcjonowania, co tylko pogłębia trudności w zaakceptowaniu takiego rozpoznania. Znacznie bardziej akceptowalna społecznie jest depresja, a ze specyfiki zaburzenia osobowości wynika trudność w rozpoznawaniu przyczyn własnych trudności emocjonalnych. Dla porządku należy wspomnieć, że zaburzenia osobowości predysponują do zachorowania na depresję i do uzależnień, możliwe jest zatem współwystępowanie tych stanów.

Depresją bywa także nazywany smutek u osób uzależnionych. Uzależnienie, na przykład od alkoholu, narkotyków, czy leków nasennych często przebiega z zaprzeczaniem samemu uzależnieniu („jestem smakoszem piwa, a nie pijakiem”, „moi sąsiedzi palą więcej marihuany niż ja”, „bez tych leków nie zasnę, nie chcę przerywać ich brania”), a problemy życiowe łatwiej przypisać „poważnej diagnozie” jak na przykład depresja. Sęk w tym, że w takich przypadkach leki przeciwdepresyjne nie będą skuteczne, a zatem nie spełnią pokładanych w nich nadziei, zaś cudowne rozwiązanie problemu może nastąpić poprzez utrzymanie abstynencji od uzależniającej substancji. Nie może się wówczas obyć bez psychoterapii ukierunkowanej na uzależnienie. Warto także wspomnieć, że doświadczanie zespołu abstynencyjnego oczywiście nie należy do przyjemności, zatem pogorszenie samopoczucia w tym okresie jest zrozumiałą konsekwencją odstawienia uzależniającej substancji i jako takie nie wymaga odrębnej etykiety diagnostycznej.

Choć w Internecie nie brakuje materiałów na temat depresji i jej leczenia, to największą trudność sprawia jej prawidłowe rozpoznanie, a dopiero prawidłowa diagnoza umożliwia leczenie dostosowane do problemu danego pacjenta. Doświadczanie smutku nie zawsze wymaga interwencji medycznej, a nie każde zaburzenie psychiczne wymaga stosowania leków w jego terapii, czasem wręcz metodą leczenia z wyboru jest psychoterapia (np. w leczeniu zaburzeń osobowości, czy uzależnień). Konkludując, mimo szybkiego postępu techniki, wciąż znacznie lepszym pomysłem jest udanie się na konsultację do psychiatry niż do sieci jeśli zależy nam na trafnym rozpoznaniu i leczeniu.

lek. Agata Leśnicka

Jedną z najskuteczniejszych metod radzenia sobie ze stresem, lękiem i stanami depresyjnymi jest aktywność fizyczna. Ruch jest naturalnym ujściem nagromadzonej energii, gdy człowiek znajduje się w stanie pobudzenia. Badania naukowe wskazują przede wszystkim na wzrost liczby neurotransmiterów na skutek uprawianiu sportu. Neurotransmitery to substancje, które pośredniczą w przekazie impulsów między komórkami nerwowymi. Każdy z nich ma jednak swoiste działanie. W przypadku aktywności fizycznej wzrasta wydzielanie się endorfin oraz serotoniny. Endorfiny to substancje, które uśmierzają odczuwanie bólu oraz powodują odczuwanie błogostanu. Serotonina natomiast odpowiada za poczucie zadowolenia. Oprócz samego wpływu hormonów ćwiczenia fizyczne mogą oddziaływać również na nastrój kiedy oddajemy się im w grupie.

Według badań najbardziej skuteczne są ćwiczenia aerobowe, rozciągające oraz stretching. W ćwiczeniach tych w przeciwieństwie do innych nie jest ważna wielkość wysiłku (związanego z obciążeniem układu sercowo-naczyniowego), ale sama, nawet najmniejsza aktywność. Jednocześnie naukowcy podkreślają, że największy czynnik leczący to systematyczność.

Tak więc regularne ćwiczenia zmniejszają tendencję do przeżywania lęku, zmniejszają napięcie mięśni, zmniejszają nadmiar adrenaliny, rozładowują frustrację.

Podsumowując, regularne ćwiczenia:

• utleniają mózg, co zwiększa czujność i koncentrację
• stymulują wytwarzanie endorfin (hormonów szczęścia)
• obniżają pH krwi, co zwiększa poziom energii
• poprawiają krążenie
• poprawiają trawienie
• obniżają poziom cholesterolu
• przyczyniają się do spadku masy ciała
• regulują stężenie cukru we krwi
• poprawiają samopoczucie
• zmniejszają bezsenność
• zmniejszają poczucie smutku i depresji
• wpływają pozytywnie na samoocenę

Jak zacząć?

• • stopniowo zwiększaj wysiłek. Na początku wyznacz sobie ograniczone cele np. przez pierwszy tydzień ćwicz po 10 min dziennie. W każdym kolejnym tygodniu wydłużaj czas o 5 min aż dojdziesz do 30 min.
  • niech pierwszy miesiąc będzie okresem próbnym. Podejmij zobowiązanie, że będziesz systematyczny, bez względu na pojawiające się trudności (niestety jako ludzie mamy tendencję do szybkiego rezygnowania i wymyślania różnych wymówek). Pod koniec miesiąca powinieneś odczuć lekką poprawę i pojawi się wewnętrzna motywacja do dalszych ćwiczeń (sam się wzmocnisz).
  • zapisuj wykonywane codzienne ćwiczenia. W tym celu pomocna może być poniższa tabela. Ważne byś oceniał również swój poziom zadowolenia. W miarę poprawiania sprawności fizycznej poziom zadowolenia powinien być także wyższy. Jeśli z jakichś powodów nie udało ci się ćwiczyć, zaznacz powód. Po jakimś czasie warto przeanalizować powody, czy rzeczywiście były one usprawiedliwione czy może były to zwykłe wymówki.
  • gdy rozpoczynasz ćwiczenia, mogą pojawić się pewien dyskomfort. To naturalne. Po jakimś czasie dyskomfort minie.
  • staraj się skupiać na procesie ćwiczeń, na samych ćwiczeniach a nie na ich rezultacie. Nie rywalizuj z nikim, nie o to chodzi.
  • nagradzaj się za wytrwałość w realizacji ustalonego programu.
  • pamiętaj aby po intensywnych ćwiczeniach przeznaczyć kilka minut na ochłonięcie.
  • nie ćwicz po posiłku. Po zakończeniu ćwiczeń nie jedz przez godzinę.
  • gdy jesteś bardzo zestresowany, lepiej zamiast ćwiczeń wykonaj technikę głębokiego oddychania.
  • by ćwiczenia były skuteczne, muszą mieć określoną intensywność a przede wszystkim muszą być wykonywane regularnie. Najlepiej 4-5 razy w tygodniu, po 20 – 30 min. Unikaj ćwiczenia raz w tygodniu, to nie ma sensu, nie pomaga.

Tabela:

Opracował dr n. med. Paweł Zielazny.

Literatura:
Bourne E. Lęk i fobia. 2011. Wydawnictwo UJ.
Rachman S. Zaburzenia lękowe. 2005. GWP.
Bemis J., Barrada A. Oswoić lęk. 2001. GWP.